Στο βιβλίο αυτό περιέχονται μελέτες για την άσκηση της Παιδείας και τη διαμόρφωση της εθνικής αυτογνωσίας στους χρόνους του Βυζαντίου (Ρωμανίας) και τους αιώνες της ξενοκρατίας πριν και μετά την Άλωση, μέχρι την Εθνεγερσία του 1821. Αναγνωρίζονται οι αφυπνιστικές δυνάμεις των υποδούλων, όπως η Ορθόδοξη Πίστη και η βίωση της Ελληνικής Συνέχειας, που σφυρηλάτησαν το ειρηνικό ή επαναστατικό πνεύμα αντιστάσεως. Αυτό το πνεύμα αναρρίπιζαν και πνευματικές και πατριωτικές ιδέες των Ελλήνων της Διασποράς. Σε άλλα κεφάλαια του βιβλίου αναπτύσσονται αξονικά θέματα της Παιδείας και συγκεκριμένα της Ελληνικής Εκπαιδεύσεως. Κατ' εξοχήν προσεγγίζονται προβλήματα Παιδείας ομογενών, παλιννοστούντων και αλλοδαπών από Εθνική και Διαπολιτισμική άποψη. Τέλος, η Δημοκρατική (Πολιτική) Αγωγή των νέων διατρέχει τα κείμενα της εργασίας αυτής.