Είναι σχεδόν αδύνατο να καταγραφεί το οδοιπορικό τόσων ανθρώπων μέσ' από σπαρασσόμενα εδάφη και ξένες επικράτειες, ωσότου αθέλητα καταλαγιάσουν σε νέους τόπους που όμως γίνανε η δεύτερη πατρίδα. Και όμως, η πρώτη δεν έμεινε απλά στο υποσυνείδητο. Ακόμα και άσπλαχνη, ήτανε πανταχού παρούσα. Πώς, άλλωστε, ήταν νοητό να γίνει διαφορετικά; Καιρό μετά η οδύσσεια θα τελειώσει. Τ' αχνάρια όμως μείνανε ανεξίτηλα στο σώμα και τη μνήμη τους σαν αριθμοί από το ολοκαύτωμα. Θα συνεχίσει επαναλαμβανόμενος έτσι, με μια μορφή που θα θυμίζει αρχαία τραγωδία, κείνος ο αιμάτινος χορός ενός λαού που γρήγορα ξεχνά και εύκολα παθιάζεται. Θα 'τανε θεία ευχή κάπου εδώ αυτός ο κύκλος να 'κλεινε, έστω κι αν τα τελευταία θύματά του ήτανε, πράγματι, εντελώς μα εντελώς αχρείαστα.