Τα θέματα που αναπτύσσονται στον τόμο αυτό αποτελούν μια "πρώτη προσέγγιση και απογραφή της εκπαίδευσης στην ευρύτερη περιοχή της θεσσαλονίκης κατά την περίοδο 1850-1912". Στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα αναδεικνύονται σπουδαία εκπαιδευτικά κέντρα, όπως αυτά του Ασβεστοχωρίου, της Επανομής, των Βασιλικών, του Αειβατίου (Λητής), της Κουλακιάς (Χαλάστρας), της Μπάλτζιας (Μελισσοχωρίου). Έντονες κοινωνικοοικονομικές ιδιαιτερότητες της κάθε κοινότητας αλλά και ιστορικο-πολιτικές εξελίξεις προκύπτουν από την ανάλυση των σχολικών αρχείων. Η Εκκλησία με τους εκπροσώπους της, το Ελληνικό κράτος μέσω του Υπουργείου Εξωτερικών και των φιλεκπαιδευτικών Συλλόγων αλλά και οι εκπαιδευτικοί καθώς και οι εκπρόσωποι των τοπικών κοινωνιών έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στην ανάπτυξη της εκπαίδευσης την περίοδο αυτή. Η παρούσα εργασία εντάσσεται στην εκδοτική σειρά του Ιστορικού Αρχείου Νεοελληνικής Εκπαίδευσης, το οποίο λειτουργεί από το 1990 στον Τομέα Παιδαγωγικής της Φιλοσοφικής Σχολής του Α.Π.Θ.