Οποιαδήποτε υπεράσπιση της διαλεκτικής στις ημέρες μας εκλαμβάνεται δικαιολογημένα ως δήλωση πίστης στη μαρξιστική φιλοσοφική παράδοση. Εκείνο που ενδιαφέρει ωστόσο πολύ περισσότερο είναι να έρθουν στο φως τα ουσιώδη περιεχόμενα αυτής της παράδοσης, ανεξαρτήτως, και μερικές φορές εις πείσμα, του γράμματος. Το βιβλίο το επιχειρεί σε δύο κατευθύνσεις. Στο πρώτο μέρος, παρακολουθεί το προγενέστερο ταξίδι αυτών των περιεχομένων στη μακρά διαδρομή τής δυτικής σκέψης, πριν σταθεροποιηθούν στη διατύπωση που μας είναι οικεία: διερευνά δηλαδή τις ιστορικές μεταμορφώσεις τής διαλεκτικής (από τον Πλάτωνα, τον Αριστοτέλη και τους Στωικούς μέχρι τον Καντ, τον Χέγκελ, τον Μαρξ και τα μεταμαρξιστικά ρεύματα του εικοστού αιώνα) στο φως των κοινωνιοανθρωπολογικών αστερισμών που την έκαναν δυνατή, και στους οποίους με τη σειρά της παραπέμπει. Τα δοκίμια του δεύτερου μέρους δοκιμάζουν τη διαλεκτική ένταση σε ευρύτερης προοπτικής προβληματικές τής ιστορίας (Θουκυδίδης και Ιμπν Χαλντούν, Χομπς και Ρουσσώ, Αριστεροί Εγελιανοί, Νίτσε, Σπένγκλερ)· και ιχνηλατούν μη μαρξιστικές αλλά συγγενείς προσεγγίσεις –στη φαινομενολογία (Χούσερλ, Μερλώ-Ποντύ και Γιαν Πατότσκα), στη φιλοσοφία τής επιστήμης (Α.Ν. Ουάιτχεντ), στον αμερικανικό πραγματισμό (Τζων Ντιούη)– ορισμένων κομβικών διλημμάτων τής διαλεκτικής συνείδησης, που με τρόπο οξύ, τραγικό μερικές φορές, έθεσε κατεξοχήν ο εικοστός αιώνας.